Dọc theo lưu vực sông Lam từ xã Hưng Hòa đến địa bàn phường Bến Thủy - thành phố Vinh, mỗi ngày có rất nhiều tàu, thuyền sục vòi xuống lòng sông hút cát. Nạn khai thác cát lậu khiến dòng chảy bị thay đổi, gây nên tình trạng xói mòn, sạt lở nghiêm trọng. Thời gian qua, mặc dù lực lượng chức năng đã vào cuộc một cách tích cực, tuy nhiên do có nhiều nguyên nhân nên đến nay tình trạng này vẫn chưa được xử lý dứt điểm. 

Xã Hưng Hòa, thành phố Vinh có 8km đường sông tiếp giáp với địa bàn. Nơi đây thường xuất hiện một số tàu, thuyền khai thác cát trái phép. Do địa bàn xã tiếp giáp với huyện Nghi Xuân, Hà Tĩnh nên công tác quản lý hệ thống đường thủy gặp rất nhiều khó khăn. Hàng ngày, tầm 2 – 3 giờ sáng là thời gian các đối tượng hoạt động để tránh bị lực lượng chức năng phát hiện. Rất nhiều tàu, thuyền thọc vòi xuống lòng sông hút cát, làm cho nước sông Lam luôn đục ngầu, ô nhiễm. Lòng sông bị rút ruột khiến dòng chảy thất thường, có nơi tạo thành những vũng xoáy rất nguy hiểm. Mặc dù các đối tượng ngang nhiên hoạt động nhưng để bắt quả tang và xử lý là rất khó bởi do tiếp giáp Hà Tĩnh nên khi lực lượng chức năng ra đến nơi thì chủ tàu, thuyền đã thu vòi nổ máy chạy về khu vực bên kia sông thuộc địa bàn tỉnh Hà Tĩnh. Ông Trần Cao Cường – Phó Chủ tịch UBND xã Hưng Hòa cho biết:

Hoạt động khai thác cát trước đây diễn ra khá công khai, khi phát hiện được chúng tôi báo cáo lên cơ quan chức năng nên sau này các đối tượng chuyển sang hoạt động lén lút rất khó phát hiện. Trong quá trình đấu tranh với các đối tượng này chúng tôi gặp không ít khó khăn. Do không có phương tiện để lực lượng địa phương ra giữa dòng sông không có nên khó xử lý...

 Trên địa bàn thành phố Vinh hiện nay chưa có đơn vị hay chủ tàu thuyền nào được Sở Tài nguyên và môi trường cấp phép khai thác cát trên sông Lam. Tuy nhiên trên thực tế, dọc lưu vực sông Lam đoạn qua xã Hưng Hòa, phường Hưng Dũng và phường Bến Thủy, tình trạng khai thác cát trái phép diễn ra từ nhiều năm nay. Cát tặc chủ yếu là dân vạn đò sinh sống ở trên sông nước. Do không có việc làm ổn định, cuộc sống khó khăn cũng như chưa nhận thức đầy đủ những hệ lụy từ việc khai thác cát trái phép nên hàng ngày vẫn dong tàu thuyền ra sông Lam mưu sinh. Thủ đoạn hoạt động của các đối tượng này rất xảo quyệt, chúng chủ yếu hoạt động vào giữa trưa, ban đêm hoặc nửa đêm về sáng, địa điểm thay đổi liên tục nhằm tránh bị cơ quan chức năng phát hiện. Ông Lê Minh Tuấn – chuyên viên phòng Tài nguyên và môi trường thành phố Vinh chia sẻ:

Do khó khăn trong việc quản lý nên mặc dù phát hiện ra nhưng làm thế nào để bắt quả tang đối tượng khai thác cát không phải là chuyện đơn giản. Trong khi cơ quan chức năng của thành phố cũng như phường, xã thì đứng ở trên bờ, còn đối tượng hút cát thì nằm ở giữa dòng sông. Khi phát hiện cơ quan chức năng, các tàu cát lập tức nổ máy tránh hoặc di chuyển sang địa bàn Hà Tĩnh…

Từ đầu năm đến nay, Đội Cảnh sát phòng chống tội phạm về môi trường Công an thành phố Vinh đã bắt và xử lý 2 vụ khai thác cát trái phép tại lưu vực sông Lam thuộc địa bàn xã Hưng Hòa, thành phố Vinh. Tạm giữ một số tang vật như máy hút cát, vòi hút và xử phạt hành chính 18 triệu đồng. Điều dễ nhận thấy là do chế tài xử phạt quá thấp so với lợi nhuận từ khai thác cát lậu đem lại nên chưa đủ sức răn đe các đối tượng này. Vì vậy, một số đối tượng sau khi bị bắt quả tang, nộp phạt xong vẫn tiếp tục quay lại nghề cũ. Trung tá Trần Đình Chiến – Đội trưởng Đội Cảnh sát phòng chống tội phạm về môi trường cho biết:

Mỗi lần phát hiện được đối tượng khai thác cát trái phép thì chúng tôi phải đi thuê ca nô để ra giữa dòng nên bắt quả tang rất khó. Qua kiểm tra các tàu thuyền này đều không có giấy phép khai thác cát cũng như không có một loại giấy tờ cấp phép tàu thuyền này hoạt động…

Nạn khai thác cát trái phép trên dòng sông Lam diễn ra trong thời gian dài, gây bức xúc cho người dân. Việc khai thác cát trái phép không chỉ làm ô nhiễm nguồn nước, thay đổi dòng chảy, gây nên tình trạng sạt lở, xói mòn đê điều mà còn đe dọa đến tài sản, tính mạng của nhiều hộ dân sống dọc sông Lam. Đã đến lúc các cơ quan chức năng cũng như chính quyền địa phương cần vào cuộc một cách tích cực, xử lý triệt để vấn nạn cát tặc lộng hành như hiện nay.

Võ Huyền